Chuẩn bị học lập trình: Xem xét kỹ trước khi bắt đầu

Hôm nay, Lucas muốn chia sẻ một chủ đề có vẻ cơ bản, nhưng lại cực kỳ quan trọng với những ai đang bước vào thế giới code: Đó là việc chuẩn bị học lập trình. Với kinh nghiệm làm nghề gần hai thập kỷ của mình, Lucas nhận thấy rằng việc chuẩn bị chu đáo ngay từ ban đầu sẽ giúp các bạn tránh được không ít những trở ngại không đáng có trên hành trình học hỏi.

Nhập môn có thể không quá khó khăn, nhưng con đường để thành tài mới thực sự đầy gian nan.

– Lucas

Lucas thấy rằng, nhiều bạn trẻ khi thấy một xu hướng công nghệ nào đó đang “hot” là rất nhanh chóng muốn bắt tay vào học và code ngay, đôi khi như kiểu nhắm mắt đưa chân. Nhưng này, Lucas có một lời khuyên chân thành: Hãy thử dành ra một chút thời gian để dừng lại, ngồi xuống và tự hỏi bản thân mình vài điều trước đã. Việc này quan trọng y như việc bạn chuẩn bị hành lý thật kỹ cho một chuyến đi xa. Chuẩn bị càng chu đáo bao nhiêu, hành trình của bạn sẽ càng đỡ vất vả và thuận lợi bấy nhiêu.

Tự vấn bản thân khi chuẩn bị học lập trình

Qua kinh nghiệm phỏng vấn rất nhiều bạn trẻ, Lucas nhận thấy rằng nhiều bạn có sự nhiệt huyết đáng quý, nhưng đôi khi lại thiếu đi một chút sự thấu hiểu bản thân. Có lẽ đó là do các bạn chưa thực sự tự vấn bản thân khi chuẩn bị học lập trình. Để bắt đầu hành trình này một cách vững vàng, Lucas khuyên các bạn hãy thành thật với chính mình qua một vài câu hỏi quan trọng. Những câu hỏi này sẽ giúp bạn xác định hai vấn đề cốt lõi nhất: Mình có thực sự muốn học lập trình? Và mình có thực sự phù hợp để trở thành một lập trình viên?

Bạn có những tố chất phù hợp?

Có một danh sách các tố chất cần thiết cho nghề lập trình mà Lucas đã từng chia sẻ chi tiết trong bài viết tố chất của lập trình viên. Trong số đó, khả năng tư duy logic là yếu tố quan trọng hàng đầu, gần như là “xương sống” của nghề này. Nếu bạn nhận thấy mình có những dấu hiệu của khả năng này (ví dụ: thích giải đố, suy luận, tìm quy luật…), thì xin chúc mừng, bạn đã có một lợi thế đáng kể khi bắt đầu rồi đấy!

Đam mê công nghệ của bạn “nóng” đến đâu?

Với Lucas, đây là một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu khi bạn chuẩn bị học lập trình. Nếu bạn cảm thấy thích thú với những thứ “kỳ diệu” đằng sau màn hình máy tính, tò mò về cách các ứng dụng lớn như Facebook hay Google hoạt động, thì có lẽ ngọn lửa đam mê trong bạn đã cháy khá lớn rồi đấy. Lập trình viên chúng tôi học và làm không chỉ vì “cơm áo gạo tiền” đâu, mà còn vì cái cảm giác “đã” khi tự tay tạo ra được một sản phẩm nào đó có giá trị. Nếu bạn chỉ xem lập trình là một nghề “hái ra tiền”, có lẽ bạn cần dành thêm thời gian để suy nghĩ kỹ hơn về động lực thực sự của mình.

Bạn có đủ kiên nhẫn để xử lý lỗi (bug)?

Nghề lập trình viên, nhìn từ bên ngoài có vẻ hào nhoáng, nhưng thực tế mà những người trong cuộc như Lucas đây trải nghiệm thì phần lớn thời gian (đôi khi chiếm đến 50% hoặc hơn) là để tìm kiếm và sửa lỗi (debug). Bạn sẽ cần kiên nhẫn rà soát qua hàng ngàn dòng code chỉ để phát hiện ra một lỗi nhỏ xíu có thể “phá hỏng” cả hệ thống. Khi chuẩn bị học lập trình, bạn cần tự vấn xem mình có đủ bản lĩnh và sự nhẫn nại để đối diện với những thử thách đó không?

Bạn có khả năng và tinh thần tự học liên tục?

Thế giới công nghệ thông tin thay đổi rất nhanh, có khi bạn cảm thấy như “chóng mặt” không kịp theo. Hôm nay bạn có thể thành thạo một framework hay công cụ, nhưng ngày mai đã có cái mới tiên tiến hơn xuất hiện. Lucas đây đã chứng kiến không ít những làn sóng công nghệ mới trong sự nghiệp của mình. Công cụ hay ngôn ngữ lập trình hôm qua còn phổ biến, hôm nay có lẽ đã có xu hướng khác thay thế, thậm chí sự hỗ trợ của AI giờ đây cũng đang thay đổi cách làm việc. Nếu bạn không có tinh thần tự học, tự tìm hiểu và cập nhật kiến thức liên tục trong biển kiến thức mênh mông này, thì rất dễ bị tụt lại phía sau.

Tuy nhiên, đừng quá lo lắng hay nản lòng. Mọi kiến thức trong ngành đều có hệ thống, có lộ trình để tiếp cận chứ không phải là một “biển” hỗn độn. Vấn đề cốt lõi nằm ở việc bạn có chuẩn bị học lập trình với tinh thần tự học và chủ động tìm hiểu hay không thôi.

Bạn thích làm việc độc lập hay làm việc nhóm hơn?

Mặc dù lập trình thường có những khoảnh khắc làm việc cá nhân khi tập trung viết code, nhưng hầu hết các dự án phần mềm hiện nay đều được thực hiện bởi một đội ngũ. Bạn cần có khả năng giao tiếp tốt, phối hợp nhịp nhàng với đồng nghiệp, sẵn sàng chia sẻ ý tưởng và lắng nghe ý kiến từ người khác. Khi chuẩn bị học lập trình, hãy tự hỏi mình xem, bạn cảm thấy thoải mái và phát huy tốt nhất khi làm việc một mình hay trong một tập thể?

Câu hỏi này có thể không quyết định hoàn toàn việc bạn có trở thành lập trình viên hay không, nhưng nó giúp bạn hiểu rõ hơn về phong cách làm việc của mình trong nghề. Lucas nhận thấy, số lượng lập trình viên xuất sắc khi làm việc hoàn toàn độc lập là không nhiều; phần lớn các dự án thành công đều đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ và hiệu quả của cả đội.

Bạn “mong đợi” điều gì từ nghề lập trình?

Đây là một câu hỏi mang tính định hướng rất quan trọng cho tương lai của bạn. Khi chuẩn bị học lập trình, câu hỏi là, bạn mong muốn đạt được điều gì trong sự nghiệp lập trình của mình? Có phải là một mức lương hấp dẫn? Một vị trí quản lý hay chuyên gia cấp cao? Hay đơn giản chỉ là niềm vui khi tạo ra những sản phẩm công nghệ hữu ích? Việc xác định rõ mục tiêu này sẽ giúp bạn có thêm động lực và phương hướng rõ ràng để phấn đấu.

Xác định mục tiêu càng rõ ràng nhất có thể

Lucas thấy rằng, khi chuẩn bị học lập trình, việc xác định rõ mục tiêu nghề nghiệp tương lai của bạn là vô cùng quan trọng. Lý do rất đơn giản: mỗi mục tiêu khác nhau sẽ đòi hỏi những cách tiếp cận khác nhau về lộ trình học tập, đặc biệt là về khối lượng và loại kiến thức nền tảng bạn cần tập trung.

Một trong những điều thú vị của nghề lập trình là sự linh hoạt trong phát triển sự nghiệp. Không ít người bắt đầu ở một vị trí rồi sau vài năm lại chuyển sang một hướng đi khác. Ví dụ, một bạn làm frontend có thể phát triển sang backend, hay từ backend lại rẽ hướng sang mảng DevOps.

Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là mỗi vị trí hay mảng chuyên sâu đều đòi hỏi một bộ kỹ năng và kiến thức chuyên biệt riêng. Và đây là lúc sự hỗ trợ trở nên vô cùng quý giá: nếu bạn có một mentor – người đi trước với kinh nghiệm dày dặn – hướng dẫn mình ngay từ những bước đầu, đó sẽ là một lợi thế cực kỳ lớn trên hành trình học hỏi và phát triển bản thân.

Trong ngắn hạn: Bạn muốn làm được gì ngay bây giờ?

Trong ngành công nghệ thông tin (IT) nói chung và phát triển ứng dụng nói riêng, Lucas hay có câu nói đùa rằng: có những việc chỉ cần thành thạo HTML/CSS là đủ, hay có việc chỉ cần giỏi dùng Excel. Nghe thì có vẻ phiến diện và chủ quan thật đấy, nhưng thú thực là Lucas thấy nó cũng không hề sai đâu. Chẳng đâu xa, mình có những người bạn chỉ chuyên làm template HTML/CSS rồi mang đi bán, vậy mà họ vẫn kiếm sống tốt bằng nghề.

Để bạn dễ hình dung hơn, Lucas xin đưa ra một vài ví dụ về các con đường phổ biến trong ngành IT nhé:

Nếu bạn muốn theo hướng phát triển frontend sử dụng các framework như React, Vue hay Angular, thì kiến thức vững về JavaScript chính là nền tảng cốt lõi đầu tiên cần trang bị, tiếp theo là HTML/CSS. Về cơ bản, frontend lúc bắt đầu sẽ không đòi hỏi những kiến thức nền tảng quá phức tạp hay hàn lâm đâu.

Nếu bạn muốn làm quen với backend ở mức cơ bản, tập trung vào các thao tác CRUD (Tạo, Đọc, Sửa, Xóa dữ liệu), bạn chỉ cần chọn một ngôn ngữ lập trình phù hợp với mình và làm quen với database.

Tuy nhiên, nếu bạn muốn đi sâu hơn vào backend ở cấp độ chuyên nghiệp hơn, câu chuyện sẽ đòi hỏi nhiều hơn đáng kể. Bạn cần nắm vững các kiến thức về Cấu trúc dữ liệu và giải thuật (DSA), Lập trình hướng đối tượng (OOP), hiểu về các Design Pattern phổ biến, và đặc biệt là nắm rõ cơ chế hoạt động của client-server.

Còn nếu bạn hứng thú với DevOps, thì đó lại là một lĩnh vực hoàn toàn khác biệt với rất nhiều công cụ, quy trình và tư duy đặc thù cần khám phá.”

Trong dài hạn: Bạn muốn chinh phục đỉnh cao nào?

Lucas thấy rằng, mỗi người chúng ta sẽ có một cách đi riêng để đạt được mục tiêu hay “đỉnh cao” trong sự nghiệp lập trình. Tuy nhiên, có hai hướng tiếp cận chính mà mình thường thấy các bạn trẻ theo đuổi:

Hướng 1: Xây nhà từ móng – Thiết lập nền tảng vững chắc

Cách này ưu tiên việc đầu tư thời gian để học thật kỹ lưỡng các kiến thức cốt lõi như Cấu trúc dữ liệu và giải thuật (DSA), Lập trình hướng đối tượng (OOP), Design Pattern, SOLID, v.v… Quá trình này có thể mất nhiều công sức và kiên nhẫn ban đầu, nhưng nó giống như việc bạn đang xây một cái móng nhà thật vững chắc. Có nền tảng tốt, sau này bạn muốn xây bao nhiêu “tầng kiến thức” hay chuyển sang công nghệ nào cũng sẽ dễ dàng hơn rất nhiều. Nền tảng mạnh mẽ chính là đòn bẩy giúp bạn bứt phá và đi rất xa trong sự nghiệp lâu dài. Lucas tin rằng, những kiến thức cơ bản này giống như “vitamin” thiết yếu nuôi dưỡng sự phát triển bền vững của một lập trình viên chuyên nghiệp.

Hướng 2: Ưu tiên thực chiến – Vừa học vừa làm để tạo ra sản phẩm

Với những bạn muốn nhanh chóng bắt tay vào làm sản phẩm và thấy kết quả cụ thể, đây có thể là lựa chọn phù hợp hơn. Bạn có thể tập trung vào việc học những kỹ năng đang “hot” trên thị trường và dần dần nâng cao tay nghề qua từng dự án, từng cấp độ công việc. Tuy nhiên, một lời khuyên chân thành từ Lucas là hãy cố gắng tìm cho mình một người hướng dẫn hoặc một mentor có kinh nghiệm. Họ sẽ rất hữu ích trong việc giúp bạn nhận ra và bù đắp những kiến thức nền tảng quan trọng mà bạn cần nắm vững ở mỗi giai đoạn phát triển. Điều quan trọng là chúng ta không nên chỉ dừng lại ở mức “thợ code” – người chỉ biết “gõ theo công thức” mà chưa thực sự hiểu sâu về bản chất vấn đề đằng sau đó.

Hãy xem xét kỹ, rồi vững vàng bắt đầu!

Vậy là chúng ta đã cùng nhau xem xét những khía cạnh quan trọng cần chuẩn bị trước khi chính thức bước vào thế giới code. Lucas mong rằng những câu hỏi và góc nhìn trong bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ hơn về bản thân và con đường phía trước. Việc dành thời gian để tự vấn và xem xét kỹ lưỡng ngay từ đầu có vẻ tốn công sức, nhưng tin Lucas đi, nó sẽ giúp hành trình học lập trình sau này của bạn vững vàng và hiệu quả hơn rất nhiều.

Có thể việc đối diện với những câu hỏi này hơi “khó nhằn” một chút, nhưng đó là dấu hiệu cho thấy bạn đang thực sự nghiêm túc với tương lai của mình. Khi đã có định hình ban đầu, hãy cứ mạnh dạn bắt đầu và học hỏi liên tục nhé. Con đường để thành tài còn dài, đầy thử thách nhưng cũng vô vàn điều thú vị chờ đón.

Lucas luôn sẵn lòng đồng hành cùng bạn qua những bài viết sắp tới, hoặc khi bạn cần một cuộc trò chuyện riêng để cùng xây dựng tương lai của chính mình. Đừng ngại kết nối nhé!

Chúc bạn khởi đầu thuận lợi và tìm thấy niềm vui trên hành trình lập trình!